اختلالات روانی در اثر ناباروری

با توجه به اینکه در کشورمان ایران بیش از یک میلیون زوج نابارور زندگی می کنند و از نقطه نظر مذهبی، تاریخی و فرهنگ عمومی جامعه ایران، فرزند آوری دارای اهمیت زیادی است به طوریکه ناباروری خود می تواند یکی از دلایل طلاق مطرح شود.

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، شکست در بارداری حدود 80 میلیون فرد را در دنیا درگیر کرده است. حدود یک چهارم زوج های ایرانی ناباروری اولیه را در طول زندگی مشترکشان تجربه می کنند و 4/3% زوجها در هر زمان دارای مشکل ناباروری اولیه هستند. در برونداد این مشکل عوامل مردانه (%40- 25)، عوامل زنانه(%55 – 49)، ترکیبی از دو عامل زنانه و مردانه (%10) و ناباروری با علت ناشناخته (%10) دخیل است.

امروزه در تمام دنیا تقاضا برای درمان ناباروری افزایش یافته است. در ایالات متحده سالانه تقریباٌ 3/1 میلیون زوج مشاوره های پزشکی دریافت می کنند. از زوج هایی که در جستجوی درمان هستند، 50 % صاحب فرزند می شوند و 50 % باقیمانده باید بپذیرند که قادر به داشتن کودک از راه بیولوژیک نیستند.

رایج ترین راهی که محققان برای بررسی زوج های نابارور از آن بهره می برند، استفاده از پرسشنامه های خود گزارش دهی و یا از پیش ساخته است که ظاهراٌ به نظر می رسد اجرای آن کافی و آسان است. اما در این روش تنها آنچه را که فرد گزارش می دهد می توان مورد بررسی قرار داد، در حالیکه آنچه را که فرد انجام می دهد ممکن است متفاوت با مواردی باشد که ذکر می کند. این در حالی است که برای دست یابی به موفقیت در درمان این گروه از بیماران و ارتقاء کیفیت زندگی آنها نیاز مبرمی به شناخت و درک عمیق آنچه با آن درگیر می باشند و همچنین تجربیات ناشناخته زندگی با ناباروری آنان وجود دارد. با دستیابی به این اطلاعات با استفاده از پژوهش های کیفی و پدیدار شناختی می توان به درکی درست از زندگی زوج های نابارور دست یافت. زیرا پژوهش پدیدارشناسی، توصیف معانی تجربی است، درست به همان صورتی که در زندگی با آنها برخورد می کنیم.

مطالعات زیادی روی زوج های نابارور انجام شده است. Domar و همکاران دریافتند که نیمی از افراد نابارور تغییر در روابط جنسی و75% از آنها تغییر حالات خلقی را گزارش کردند. Widge درمطالعه ای کیفی روی زنان نابارور شهری هند نشان داد که زنان عمیقاٌاز این که موقعیت و امنیت آنان تحت تأثیر ناباروری قرار گیرد، نگرانند و احساس تنهایی را تجربه می کنندهمچنین فرآیند استفاده از فن اوری های کمک باروری (ART) از نظر فیزیولوژی،عاطفی و مالی برای آنان بسیار پر استرس بود، زیرا در جامعه هند ناباروری یک پدیده ننگ آور محسوب می شود.

Mullah- negad و همکاران در مطالعه خود دریافتند که همه زوج های نابارور از استرس ناشی از ناباروری به درجات مختلف رنج می برند و حدود نیمی (46%)تز آنان سازگاری در زندگی زناشویی بر خوردار نبودند. درک مواجه شدن با ناباروری به عوامل مختلف فرهنگی بستگی دارد، بطوریکه در برخی از فرهنگها استفاده از درمان های سنتی یا سحر و جادو را تقویت می کنند و بسیاری از روش های درمان طبی را به دلایل فرهنگی نمی پذیرند و به جای استفاده از فن آوری های نوین درمانی، از شبکه های اجتماعی کمک می گیرند و از طریق فرزند خواندگی و یا طلاق و ازدواج مجدد بر ناباروری فائق می آیند.

با وجود این که مطالعات مختلف اهمیت ارتباط مسائل جسمی _ روانی و ناباروری را نشان داده اند، ولی هنوز جنبه های گوناگون ناباروری در هاله ای از ابهام قرار دارد.

تجربه زندگی ناباروری:

1. ناباروری و ارتباط عاطفی زوجها: ناباروری به شیوه های مختلف روابط بین زوجها را تحت تأثیر قرار می دهد. اغلب این تأثیر به شکل منفی در زندگی زن وشوهر خودرا نشان می دهد و گاهی ممکن است موجب بهبود ارتباط عاطفی آنان شود.

ناباروری تهدیدی بر ارتباط عاطفی زوجها: زمانی که زوج از به دست آوردن ثمره زندگی مشترکشان بی بهره باشند ارتباط بین آنان تحت تأثیرقرار می گیرد. احساساتی که به دنبال ناباروری ایجاد می شود در اغلب موارد درک متقابل بین زوجها را از بین می برد. نکته قابل توجه این است که گاهی اوقات مرد بدون توجه به علت ناباروری همسر خود را مورد سرزنش قرار می دهد.

تحمل ناباروری برای زوج بسیار دشوار است. در مواردی هنگامی که زن وشوهر متوجه که ممکن است نتوانند صاحب فرزند شوند واکنش آنها به این شرایط ممکن است به صورت فاصله گرفتن از یکدیگر خود را نشان دهد. فشار روحی ناشی از ناباروری می تواند سبب سست شدن بنیان خانواده و افزایش اختلافات گردد ویا حتی آنان را به مرز جدایی نزدیک کند.

از طرف دیگر بعد از مدتی محیط منزل بدون حضور کودک برای زن و مرد کسالت آور می شود و سکوت و تنهایی منزل را برای آنها خسته کننده می سازد. در اغلب موارد زوج های نابارور دچار بی حوصلگی می شوند که ارتباطات بین آنان را نیز تحت تأثیر قرار می دهد و حتی ممکن است علاقه ای به صحبت کردن با یکدیگر نداشته باشند.

گاهی فشار های روحی به حدی می رسد که فردی که مشکل ناباروری از اوست ممکنست هر برخوردی را متوجه خود ببیند و هر گونه برخورد یا عکس العمل همسر و یا اطرافیان را به نقص خود نسبت بدهد.

ناباروری و بهبود روابط زوجها: با این وجود گاهی ممکن است ناباروری موجب تغییرات مثبت در روابط زوجها شود. برخی از زوجها اظهار می کنند که ناباروری باعث افزایش صمیمیت و بهبود روابط بین آنان شده و سبب درک متقابل بیشتری شده است بطوری که ترجیح می دهند تنها هم صحبت هم باشند و علاقه زیاد بین آنان از بوجود آمدن بسیاری از مشکلات ممانعت می کند.

شاید برخی از افراد بر اهمیت شریک زندگی خود واقف هستند و حاضر نیستند به زندگی مشترکشان خدشه ای وارد کنند و یا موجبات ناراحتی همسر خود را فراهم کنند.

2.اطرافیان و زوج نابارور: مسأله ناباروری در جامعه ما با توجه به ساختار فرهنگی خاص بعد عمیقتری به خود می گیرد. به مرور کنجکاوی اطرافیان بیشتر می شود. احساس تحت فشار بودن از جانب اطرافیان و گاه حمایت آنان زندگی زوج های نابارور را تحت تأثیر قرار می دهد و موجب عکس العمل های متفاوت ار جمله اجتناب ار شرکت در میهمانیها و پنهان کردن ناباروری از اطرافیان می گردد.

کنجکاوی های اطرافیان: با تأخیر در بارداری کنجکاوی های اطرافیان های در زندگی زوج افزایش می یابد و موجب ناراحتی آنان می گردد. به مرور پیگیری و نصیحت بستگان و دوستان بیشتر می شود و در دیدارها و تماسها در مورد باردارشدن و نتایج مراجعه به پزشک سئوال می کنند که این برخورد اطرافیان سبب ناراحتی و عکس العمل زوج نسبت به آنان می شود. زوج های نابارور سعی می کنند که مراجعه به پزشک را از آنان پنهان کنند و تلاش می کنند تا با افراد جدید ارتباط برقرار نکنند و یا ارتباط خود را با آشنایان قطع نمایند تا مجبور به پاسخگویی به این کنجکاوی های آزاردهنده نباشند.

تحت فشار قرار گرفتن از جانب اطرافیان: نحوه برخورد اطرافیان تأثیر زیادی در زندگی نابارور دارد و گاهی این رفتارها فشارهای روحی زیادی بر زوجها وارد می کند. در برخی مواردبا تأخیر در بارداری طعنه و کنایه اطرافیان آغاز می شود. فشار اطرافیان یکی از دغدغه های مهم در زندگی زوج نابارور محسوب می شود و این فشارها موجبات رنجش خاطر زوجها را فراهم می کند. در بعضی خانواده ها این فشار از جانب اقوام و در برخی از جانب غریبه ها اعمال می شود.

بعضی از اقوام رفت و آمد با زوج های نابارور را محدود می کنند و علاقه کمتری به معاشرت با افراد نابارور دارند و این عکس العمل ها نسبت به فضای زندگی کسانی که فرزندی ندارند سبب ناراحتی و رنجیدن این زوجها می شود.

نقش حمایتی اطرافیان: حمایت اطرافیان از زوج های نابارور موجب تسلی آنان می شود به خصوص پیشنهاد کمک های مالی از سوی اقوام و آشنایان و گاهی توصیه مراجعه به پزشک برای برطرف شدن مشکل ناباروری آنها سبب دلگرمی این زوجها می شود. زوج های نابارور حس دلسوزی و انسان دوستی اطرافیان خودرا درک می کنند و گاهی همین حمایت اطرافیان مانع فروپاشی زندگی مشترک آنان می شود.به نظر می رسدحمایت مثبت اطرافیان مردان را بیشتر تحت تأثیر قرار می دهد.

3.روابط جنسی و ناباروری: یکی از بزرگترین مسائلی که بیش از هر چیز زندگی فردی و اجتماعی انسان را تحت تأثیر قرار می دهد تمایلات جنسی است. صحبت در مورد مسائل جنسی معمولاً با احساس شرم همراه است. با این حال بسیاری از زوجها به تأثیر ناباروری بر روابط جنسی بین خود و نیز تأثیر درمان ناباروری بر روابط جنسی اشاره نموده اند.

اثرات ناباروری برروابط جنسی: از آنجایی که لذت جنسی بیشتر محصول ذهن است تا بدن می توان انتظار داشت که روابط جنسی تحت تأثیر پیامد های ناباروری همچون احساس افسردگی قرار گیرد و این احساس در توانایی لذت بردن از فعالیت جنسی تداخل ایجاد می کند.

ناباروری در اغلب موارد تأثیر عمیقی بر روابط جنسی زوج می گذارد. تحت چنین شرایطی رابطه جنسی نا امید کننده و از نظر روحی زجر آور است و دیگر یک فعالیت لذت بخش نیست چرا که برای بسیاری از زوجها باروری و پرورش کودک پیامد قابل تصور عملکرد جنسی است و از آنجا که این هدف برای زوج های نابارور با رابطه جنسی حاصل نمی شود به مرور احساس می کنند که به یک عمل بی ثمر مبادرت می ورزند و احساس تکراری بودن ارتباط و دلسردی در زوج ایجاد می گردد.

اثرات درمان ناباروری بر روابط جنسی: اغلب در روند درمان ناباروری برای روابط جنسی برنامه زمانی خاصی به زوجین توصیه می شود. این زمان بندیها برای بعضی از زوج ها مشکل ساز است در بعضی از زوجها این زمان بندی مشخص برای داشتن رابطه جنسی با سایر برنامه های زندگی تداخل می کند و تعداد دفعات رابطه جنسی تنها به علت توصیه پزشک و صرفاً جهت دستیابی به بارداری افزایش می یابد.

در طول درمان ناباروری برای تعدادی از زوجها ارتباط جنسی خسته کننده می شود. برخی از زوجها اظهار داشته اند که ارتباط جنسی در آنها به اجبار است وحالت تحمیلی دارد.

4.بار روانی ناباروری: پدر ومادر شدن حلقه ارتباطی برای اتصال نسله است و شاید بتوان گفت عمیق ترین خواسته هر فرد در زندگی داشتن فرزند و تداوم نسل او به دست فرزندانش است. اما گاه ناتوانی در رسیدن به این آرزوی بزرگ موجب فشارهای روانی مختلفی درذ فرد می گردد ممکن است افراد احساس گناه کنند و آینده نا معلومی در پیش روی خود ترسیم کنند.

احساس گناه: هنگامی که تمام امیدها برای داشتن فرزند از بین می رود پاسخ معمولاً به صورت تجربه بار سنگینی از احساسات منفی است. علاوه بر تمام دغدغه های عاطفی و روانی ناشی از ناباروری فردی که مشکل ناباروری از اوست زن یا مرد خود را مسئول نداشتن فرزند می داند که این موجب رویارویی وی با احساس گناه می رود. او ممکن است دچار عذاب وجدان و ناراحتی شده خود را سرزنش کند.

معضل ناباروری می تواند منجر به تردیددر زمینه قابلیت معنوی افراد گردد. ممکن است این احساس ایجاد شود که گناهی مرتکب شده اند و در عقوبت آن خداوند آنها را از داشتن فرزند که ارزش بالایی دارد محروم کرده است.

آینده مبهم: نسل انسانها تنها با باروری حفظ می شود و بی شک یکی از دلایل ازدواج زن ومردی انتظار به دنیا آوردن کودک در طی زندگی مشترک است تا بتوانند از این راه از حفظ وتداوم نسل خود توسط فرزندانشان اطمینان یابند. آرزوی به جا گذاشتن یادگاری ارزشمند همواره برای انسان هدفی مهم محسوب می شود. در این میان زوج هایی که از بدست آوردن فرزندناامید می شوند نداشتن فرزند را بی وارث شدن می دانند و از این فکر که ناباروری آنها یعنی اینکه ثمره زندگیشان به غریبه ارث برسد برایشان تلخ و ناراحت کننده می باشد.

برای زوج های نابارور گذشت زمان با احساس نگرانی همراه است زنان بیش از مردان در معرض این آسیب های روانی هستند به ویژه آنکه خطراتی مثل ازدواج مجدد جدایی و طلاق آثار منفی برای زنان به همراه دارد. ترس از آینده ای مبهم به دنبال شکست در درمان ناباروری و عواقب آن برای بسیاری از زنان نابارور آزاردهنده است.

5. هزینه درمان ناباروری: هزینه های مربوط به درمان ناباروری، عدم پوشش کافی بیمه و نیاز به تکرار درمان از جمله عواملی است که بسیاری از زوجهای تحت درمان را رنج می دهد.

مشکلات مالی درمان ناباروری: برخی از زوجها برای درمان ناباروری ناگزیر از صرف قسمت عمده ای از در آمد خود هستند و زمانی که درمان طولانی مدت مورد نیاز است زوجها شاهد پیشرفت مالی در زندگی خود نیستند زیرا سالها مجبور به صرف درآمد خود برای درمان ناباروری بودند. تلاش بی وقفه آنان برای کسب درآمدی که باید برای رسیدن به آرزوی خود خرج کنند موجب خستگی آنان می شود. گاهی برای درمان مجبور گرفتن وام یا قرض و حتی پرداخت بهره می شوند تا بتواننداز پس هزینه های درمان ناباروری برآیند.

6. درمان غیر طبی: اقدامات غیر دارویی برای درمان ناباروری بسیاری از زوج های نابارور علاوه بر درمان طبی به درمان های غیر طبی و غیر علمی نیز متوسل شدند از جمله آنها داروهای گیاهی و سنتی بوده وحتی بسیاری از آنان عنوان نمودندکه به دعانویس نیز مراجعه کرده اند با وجود اینکه هیچ اعتقادی به آن نداشتند.

عوارض و پیامد های درمان های سنتی: گاه این درمان های غیر طبی هزینه های مالی حتی روحی بسیار زیادی به همراه داشته است و گاهی برایشان عوارض زیادی را ایجاد کرده است.

در نهایت این که بررسی و تجزیه و تحلیل آنچه زوج های نابارور بیان می کنند نشان می دهد که ناباروری اثرات عمیقی بر زندگی زوج های نابارور بر جا می گذارد. زمانی که زوج از بدست آوردن ثمره زندگی مشترکشان بی بهره باشند ارتباط بین آنان تحت تأثیر این امر قرار می گیرد. زوجهای نابارور به علت احساس گناه، عصبانیت، ناراحتی، رنج و نا امیدی ممکن است تمایل کمتری به در میان گذاشتن و مشورت در مورد افکار و احساسات خود با یکدیگر داشته باشند. همچنین ممکن است نسبت به گذشته کمتر احساس نزدیکی به یکدیگر را داشته باشند و حس تنهایی، عدم حمایت و عدم فهم متقابل آنها القا شود.

منابع:

ارزیابی سلامت روانی افراد نابارور مراجعه کننده به مرکز ناباروری ابن سینا، فصلنامه باروری و ناباروری

تجربه زندگی با ناباروری، فصلنامه باروری و ناباروری

مقایسه ی اضطراب و افسردگی و رضایت زناشویی در دو گروه منتخب زنان بارور و نابارور، فصلنامه باروری و ناباروری

بررسی فراوانی افسردگی در زنان نابارور مراجعه کننده به کلینیک نازایی کوثر ارومیه، مجله ی زنان و نازایی و مامایی ایران، سال 1388